Od marzeń do realizacji. Pracownia WXCA podsumowuje rok
Jaki był rok 2023 dla pracowni WXCA? Przede wszystkim pełen architektonicznej pasji, projektowych marzeń, które zmaterializowały się w postaci imponujących, długo wyczekiwanych obiektów, a także wyzwań, którym udało się sprostać. W tle pojawiły się też dowody międzynarodowego uznania w postaci prestiżowych nagród. Jednak – co najważniejsze – w ciągu 12 miesięcy architekci WXCA zebrali wiele nowych doświadczeń projektowych, które wkrótce zaowocują kolejnymi realizacjami.
Przez dwa stulecia Cytadela Warszawska – skryta za wysokim, ceglanym murem – zdawała się być odrębnym bytem, wyłączonym z tętniącego życiem miasta. Była niczym zapomniana historia, przyprószona kurzem niepamięci. Jednak za sprawą projektów WXCA wróciło tu życie, a rozległe tereny parku dawnej XIX-wiecznej fortyfikacji znów są dostępne nie tylko mieszkańcom, ale też licznym turystom odwiedzającym stolicę. Oddane do użytku w 2023 roku budynki Muzeum Historii Polski oraz nowa siedziba Muzeum Wojska Polskiego są przykładami architektury wielowymiarowej, pełnej mniej lub bardziej oczywistych znaczeń, która inspirując się bogatą historią tego miejsca, tworzy jednocześnie zupełnie nową jakość.
Choć prace na terenie Cytadeli Warszawskiej wciąż trwają – w ramach kolejnych etapów realizacji ma powstać między innymi gmach północny Muzeum Wojska Polskiego – już teraz można powiedzieć, że Warszawa doczekała się kompleksu muzealnego godnego największych europejskich metropolii.
Dwa muzea, dwie historie
Muzeum Historii Polski wraz z Muzeum Wojska Polskiego projektu WXCA oraz już znajdującymi się na terenie Cytadeli Warszawskiej Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej oraz Muzeum Katyńskim tworzą jeden z największych i najnowocześniejszych kompleksów muzealnych w Europie.
Projekt autorstwa architektów WXCA odwołuje się do kontekstu XVIII-wiecznej kompozycji przestrzennej tego miejsca. Wówczas znajdowały się tu koszary Gwardii Pieszej Koronnej. Inspirując się nimi, projektanci zaproponowali układ urbanistyczny złożony z trzech brył. Muzeum Historii Polski zlokalizowano wokół centralnie położonego placu, na osi al. Wojska Polskiego. Od strony północnej i południowej reprezentacyjny pl. Gwardii zamykają dwa bliźniacze gmachy Muzeum Wojska Polskiego. Siedziby obu instytucji, choć zaprojektowane przez architektów z tej samej pracowni, różnią się zarówno pod względem wyrazu architektury jak i programu funkcjonalnego, wzajemnie się dopełniając. Minimalistyczna bryła Muzeum Historii Polski budzi skojarzenia z architekturą wydobytą z otchłani przeszłości. Jej surowy charakter podkreślają stanowiące wykończenie fasady kamienne płyty o różnorodnym rysunku.
„Każda z marmurowych płyt jest inna, niepowtarzalna, tak jak cała historia składa się z niepowtarzalnych, jednostkowych zdarzeń” – tłumaczy architekt Paweł Grodzicki z pracowni WXCA.
Płyty tworzą przemyślaną kompozycję, a zastosowanie aż sześciu metod obróbki kamienia sprawiło, że fasada stała się frapującą areną gry faktur i odcieni. Dopełniają ją pełne symboliki detale wywiedzione z tradycji architektonicznej.
Współczesne muzea przeszły niesamowitą ewolucję, której kierunek wytyczyły nie tylko chętnie obecnie stosowane nowoczesne technologie, ale też liczne dodatkowe funkcje. Dlatego w Muzeum Historii Polski – poza częścią ekspozycyjną oraz pomieszczeniami do przechowywania i konserwacji zabytków – znalazły się także: sala koncertowa na 600 osób, sala kinowo-teatralna, biblioteka, sale konferencyjne i edukacyjne, punkty gastronomiczne, a także taras z łąką kwietną, z którego można podziwiać panoramę Warszawy.
Przekraczając próg Muzeum Wojska Polskiego, wchodzi się do świata będącego materialnym świadectwem historii oręża polskiego, umiłowania honoru i wierności ojczyźnie, wreszcie – będącego hołdem złożonym wojskowej dyscyplinie, co doskonale podkreśla... dyscyplina architektoniczna, wytyczona geometrią bryły budynku. To świat uniwersalnych i fundamentalnych wartości, współgrający w spokojnym rytmie z surową, ale pełną znaczeń formą.
Mury muzeum nieprzypadkowo zostały wzniesione z betonu architektonicznego, który jest współczesną odpowiedzią, przy tym niestroniącą od wielopłaszczyznowego dialogu, na kamień – materiał obecny w architekturze od wieków. Jego trwałość i niezmienność doskonale korespondują z ideą muzeum, które ma na wieki utrwalić... pamięć o chwale polskiego oręża.
Na budynek południowy Muzeum Wojska Polskiego, który powstał w ramach pierwszego etapu realizacji, składa się osiem bloków funkcjonalnych. Cztery z nich tworzą ekspozycję stałą. Piątym blokiem, swoistym sercem muzeum, którego rytm wyznaczają bieżące wydarzenia i okolicznościowe ekspozycje, jest Sala Wystaw Czasowych. Powierzchnię niemal 6 tys. m2 przestrzeni ekspozycyjnej dopełniają trzy sektory: usługowo-biurowy z częścią administracyjną, audiowizualny z salą na 100 osób oraz magazynowo-techniczny.
Powrót przedwojennego dziedzictwa Warszawy
W ubiegłym roku architekci WXCA podjęli się jednego z najtrudniejszych wyzwań projektowych, jakim było bez wątpienia stworzenie koncepcji odbudowy Pałacu Saskiego. Miało ono nie tylko wymiar urbanistyczny, lecz również symboliczny. Wszak zakładało wskrzeszenie znanego z historii zespołu budynków przy jednoczesnej konieczności wpisania go w nowy kontekst architektoniczny, by powstał ożywiony dialog między przeszłością a teraźniejszością. Co zadecydowało o zwycięstwie projektu WXCA w międzynarodowym konkursie architektonicznym? Kluczową rolę odegrało tu doświadczenie w realizacji wymagających, wielowątkowych projektów. Z jednej strony koncepcja, która zrodziła się w pracowni WXCA, stanowiła hołd złożony ikonie przedwojennej Warszawy, której kres położyła zawierucha wojenna. Z drugiej zaś – poprzez uwspółcześnioną kontynuację – przywracała cykl przeobrażeń wpisanych w bryłę i historię zabytkowego obiektu.
Za zadanie postawiono architektom odtworzenie stanu Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz przylegających kamienic z 1939 roku. Założeniem jest zachowanie zewnętrznych form, a także tradycyjnych materiałów wykończeniowych. Tworząc projekt odbudowy zabytkowego założenia urbanistycznego, architekci WXCA dokładnie prześledzili losy pałaców – Saskiego i Brühla. Ich koncepcji nie można jednak traktować w kategoriach prostego powrotu do przeszłości. To raczej dialog z historią prowadzony z perspektywy współczesnych.
Według programu w nowym kompleksie budynków swoje siedziby mieć będą – Senat, Mazowiecki Urząd Wojewódzki oraz instytucje kulturalne. Elegancka bryła Pałacu Brühla, zaprojektowana przez Tylmana van Gameren, doskonale będzie współgrała z prestiżem Senatu, a wraz gmachem urzędu stworzy godną oprawę Grobu Nieznanego Żołnierza. Ten najbardziej okazały relikt Pałacu Saskiego zostanie wyraźnie wydzielony na tle zrekonstruowanej kolumnady.
Korzystając z okazji, jaką dała konieczność dostosowania wnętrz do współczesnych funkcji użytkowych, architekci WXCA uporządkowali wewnętrzną strukturę całego kompleksu budynków, a przy tym wykreowali dodatkowe wartości społeczne i urbanistyczne. Zaproponowali stworzenie przestrzeni publicznych poprzez połączenie wewnętrznych dziedzińców. Dziedzińcom nadano współczesny wyraz architektoniczny, łącząc je w system wnętrz o różnych funkcjach. W ten sposób integrują one poszczególne obiekty w obrębie kompleksu, a także sam kompleks z jego otoczeniem – placem i parkiem. Dzięki temu obiekty nie tylko stanowić będą urbanistyczną ramę dla reprezentacyjnego placu Piłsudskiego i dopełnienie Osi Saskiej, ale też otworzą się na miasto i jego mieszkańców.
Rok znaczony nagrodami
Projekty zrealizowane czy też będące jeszcze w fazie koncepcyjnej budują bagaż doświadczeń, a przy okazji satysfakcję zawodową. Tym niemniej warto wspomnieć, że rok 2023 przyniósł także międzynarodowe dowody uznania dla osiągnięć pracowni WXCA. Przybrały one postać prestiżowych nagród.
Polska pracownia zmierzyła się z wyzwaniem, jakim było stworzenie koncepcji modernizacji siedziby Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie. W międzynarodowym konkursie architektonicznym jury przyznało jej IV nagrodę, doceniając m.in. śmiałą koncepcję przestrzeni wejściowej, płynnie łączącej obiekt z miastem. Oceniający projekt przygotowany przez architektów WXCA podkreślali odwagę proponowanych rozwiązań oraz myślenie wykraczające poza utarte schematy.
Do długiej listy wcześniej otrzymanych nagród i wyróżnień w 2023 roku architekci WXCA mogli też dopisać zdobycie III miejsca w międzynarodowym konkursie na Kompleks Kulturalny – Muzeum i Bibliotekę w koreańskim Incheon. W tym przypadku zaproponowali rozrzeźbioną instalację przestrzenną w formie mostu zatopionego w zieleni. Jurorów zachwyciła wysoka jakość architektoniczna i artystyczna zgłoszonego projektu.
Architektura w służbie zrównoważonego rozwoju
W 2023 roku zespół architektów WXCA wraz z urbanistami SAWAWA zaprezentował też wizjonerską koncepcję F.S.O. Park. To wielofunkcyjna, ekologiczna dzielnica przyszłości usytuowana na terenie byłej Fabryki Samochodów Osobowych w Warszawie. Inwestor, OKAM City, planuje do 2050 roku przeobrazić 62 hektary pofabrycznej przestrzeni w przyjazne miejsce do życia, pracy i rekreacji dla około 17 tys. mieszkańców. W perspektywie 25 lat ten poprzemysłowy teren zlokalizowany w odległości 20-minutowej podróży tramwajem od centrum Warszawy przejdzie rewitalizację, która przywróci go miastu, by stał się wysokiej jakości przestrzenią do życia.
„Nadrzędnym wyzwaniem, które przed sobą postawiliśmy, było zaprojektowanie takiej przestrzeni, która będzie sprzyjać tworzeniu się wspólnoty sąsiedzkiej, takiej, która będzie sprzyjać zacieśnianiu więzi społecznych. W WXCA za profesorem Janem Gehlem wyznajemy zasadę, że miasto zaczyna się między budynkami” – powiedziała podczas oficjalnej konferencji prezentującej projekt architekt Marta Sękulska-Wrońska, CEO pracowni WXCA.
Osią założenia urbanistycznego jest 10-hektarowy park, wolny od ruchu kołowego. W części dawnych hal fabrycznych, tworzących niepowtarzalną tożsamość tego miejsca, powstanie zespół szkół i obiektów sportowych. Ambicją inwestora jest stworzenie dla przyszłych mieszkańców osiedla, które będzie funkcjonowało niczym żywy organizm. Jego krwiobiegiem będzie zielono-niebieska infrastruktura, pozwalająca m.in. na retencjonowanie 100% wód opadowych. Z kolei koncepcja energetyczna, mimo bliskości elektrociepłowni EC Żerań, uwzględnia odnawialne źródła energii. W połączeniu z prognozowanym rozwojem sieci publicznego transportu, w tym lokalizacji kolejnej stacji metra II linii na północy założenia, pozwala wyobrazić sobie, że pustka po dawnej fabryce wkrótce znów wypełni się życiem. Życiem, które – szanując naturę i jej prawa – zostawi po sobie znacznie mniejszy ślad węglowy.
Oprócz obiektów kubaturowych w ideę zrównoważonego rozwoju doskonale wpisuje się również przygotowana przez architektów WXCA koncepcja rewitalizacji warszawskiego parku Pole Mokotowskie. Pod koniec roku, do użytku mieszkańców oddano do użytkowania pierwszy etap rewitalizacji parku. Pierwszy raz tej zimy zamarznięta woda w znaturalizowanym stawie cieszyła amatorów ślizgawek. Teraz czekamy na wiosnę by odkrywać piękno ogrodów biocenotycznych stworzonych na polanie przy Bibliotece Narodowej. Forma tego niezwykłego, pulsującego życiem miejsca jest w równym stopniu kształtowana przez synergiczne aktywności zarówno projektantów, jak i korzystających z niego mieszkańców. Z interakcji powstałych na styku działań obu grup zrodziła się przestrzeń fascynująca swoją otwartością i różnorodnością. Przestrzeń, w której natura i człowiek znajdują dla siebie miejsce, szanując wzajemne prawo do istnienia.
U podstaw koncepcji projektowej leży założenie, że park jest miejscem nieustannie trwającego procesu, a nie jednorazowym aktem. Jednocześnie to strefa, w której powinny zgodnie współistnieć człowiek i natura z ich potrzebami i witalnością. Założenia projektowe objęły organizację zieleni parkowej w postaci leśnych ogrodów, rabat i klombów, dzikich łąk i trawiastych muraw. Połączona z ekosystemem wodnym, który stanie się istotnym elementem zrównoważonej gospodarki wodnej parku, stworzy tętniący życiem w rytmie zmieniających się pór roku kobierzec utkany z różnorodnych kolorów i kształtów.
Koncepcja stworzona przez architektów WXCA zakłada również budowę trzech pawilonów symbolizujących żywioły – wodę, powietrze i ziemię. W ten sposób powstanie wydzielona strefa na działalność gastronomiczną, jak również aktywności o charakterze edukacyjnym. Wokół głównego deptaku, tworzącego promenadę spacerową, znajdą się wygodne siedziska oraz trasy wytyczone specjalnie dla rolkarzy i biegaczy, dające możliwość relaksu i aktywnego sposobu spędzania wolnego czasu. Schronienie przed słońcem lub deszczem zapewnią rozrzucone na terenie parku zadaszenia. Architekci WXCA nie zapomnieli także o potrzebach rodzin z dziećmi, planując nowe lub adaptując już istniejące place zabaw. Z kolei czworonożni pupile będą mogli skorzystać z wybiegów i placów treningowych. Dzięki temu powstanie wieloaspektowe miejsce relaksu i wypoczynku, wpisujące się w potrzeby różnych grup mieszkańców Warszawy, ale też respektujące prawa natury. Miejsce, w którym praktyczne rozwiązania architektoniczne generować będą pozytywne emocje.
Troskę o jakość przestrzeni publicznej i poprawę komfortu życia w Warszawie widać także w zrealizowanej według projektu WXCA przebudowie ul. Kondratowicza. Wzdłuż jednej z głównych arterii Targówka posadzono ponad 700 nowych drzew, co wraz z 300 już rosnącymi w tym miejscu stworzyło imponującą „aleję 1000 drzew”. Do tego powstały liczne małe skwery oraz jeden duży zieleniec, przy stacji metra Bródno. Nowa zieleń nie tylko podnosi estetykę tego miejsca, ale też zapewnia cień w skwarne dni i jest dodatkowym „producentem” tlenu w miejskiej przestrzeni. Wzdłuż alei zostały zainstalowane także ławki oraz wytyczono dwukierunkowe ścieżki rowerowe, dzięki którym ruch pieszych i rowerzystów odbywa się w pełni bezpiecznie i komfortowo.
Co przyniesie 2024 rok?
Ubiegły rok obfitował w wydarzenia i realizacje, które były niewątpliwym powodem do dumy zespołu WXCA. Zebrane latami doświadczenia oraz potencjał twórczy pracowni zaowocują również w 2024 roku.
Dziełem zespołu architektów WXCA jest projekt nowej siedziby Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu, którego budowa właśnie się rozpoczyna. Koncepcja muzeum odwołuje się do symboliki zwycięstwa i wartości, które legły u jego podstaw – wspólnego działania i otwartości na drugiego człowieka. Muzeum nie tylko stworzy przestrzeń, w której zabrzmi opowieść o dziejach Wielkopolan, ale też umożliwi budowanie relacji między obecnymi mieszkańcami Poznania. Zaproponowany przez projektantów układ urbanistyczny, na który składają się kameralne budynki muzealne zgromadzone wokół rozległego placu, doskonale współgra z otoczeniem. Warto dodać, że na Wzgórzu św. Wojciecha usytuowana jest świątynia, zwana na wzór krakowskiej – Poznańską Skałką, ważna nie tylko dla dziejów miasta, lecz również całego kraju, co dodatkowo podkreśla wyjątkowość i rangę tego miejsca.
Z historyczną materią zmierzyli się także architekci WXCA, opracowując projekt przebudowy siedziby Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. W tym przypadku zabytkowy charakter istniejącego budynku stał się punktem wyjścia do stworzenia przestrzeni będącej „domem” kultury wysokiej. Koncepcja architektoniczna zakłada wyeksponowanie wyjątkowych walorów historycznych obiektu, a także przystosowanie go do potrzeb współczesnego teatru. Dzięki temu Kielce już wkrótce zyskają atrakcyjne miejsca dla różnorodnych aktywności artystycznych.
