Wrocław: „Kowalscy muszą wypocząć” – wystawa o Pafawagu i czasie wolnym
Jak na przestrzeni lat zmieniała się relacja pracy do odpoczynku? „Kowalscy muszą wypocząć” to wystawa o formach spędzaniu czasu wolnego w okresie socjalizmu, która od 25 lutego zagości w galerii Dizajn BWA Wrocław. W opowieści o Państwowej Fabryce Wagonów „Pafawag” organizatorzy koncentrują się na koncepcie równowagi między pracą a odpoczynkiem. Wystawa potrwa do 21 maja.
- stołówka Pafawagu, mural i fotografia proj. Ryszarda Więckowskiego
Praca to nieodłączny element naszego życia. W wieku produkcyjnym spędzamy w niej codziennie ⅓ czasu. Choć podejście do pracy przekształcało się na przestrzeni lat, to w kwestii materialnej zmieniło się niewiele: pracujemy, by móc się utrzymać. Czym jednak, w odniesieniu do pracy, jest odpoczynek? Jak podchodzono do niego w dobie socjalizmu, kiedy pojęcie wczasów dopiero zaczynało krystalizować się wśród robotniczego społeczeństwa?
Państwowa Fabryka Wagonów „Pafawag” to jedno z pierwszych uruchomionych po 1945 roku przedsiębiorstw we Wrocławiu. Jako jeden z największych w tym czasie zakładów pracy obarczona była ogromnym ciężarem politycznym. Było to specyficzne „miasto w mieście”, gdzie na ponad stuhektarowym obszarze produkowano tabor kolejowy, a także wprowadzano praktyki humanizacji pracy. Idea ta była bardzo popularna w okresie PRL jako pokłosie postępującego po wojnie procesu uprzemysłowienia. Intensywna industrializacja zaś wpływała na inne dziedziny życia społecznego. Kultura fizyczna, wycieczki, ośrodki wypoczynkowe, domy kultury – oraz związane z nimi formy spędzania wolnego czasu, miały być ekwiwalentem za trud włożony w ciężką pracę. Równolegle rozwijała się charakterystyczna architektura i kultura wizualna ówczesnego Wrocławia, po której ślad już niemalże zaginął. Prezentowane na wystawie pamiątki, pochodzące zazwyczaj z prywatnych zbiorów pracowników, są jednymi z niewielu zachowanych materiałów oddających ducha projektowania w tamtych czasach. W kontekście wystawy stały się podstawą do snucia opowieści o humanizacji pracy i jej wizualnych przejawach.
- 1979, fot. dzięki uprzejmości Zbigniewa Wojciechowskiego
- autor nieznany fot. ze zbiorów Stanisława Bobowca
- Ośrodek wypoczynkowy w Sułowie, autor nieznany, fot. ze zbiorów Archiwum Zakładowego Alstom Sp. z o. o.
- Szczawnica-Poronin, 1968, autor nieznany, fot. dzięki uprzejmości Stanisława Bobowca
Historie wieloletnich pracowników i znalezione w ich szufladach proporce, przypinki, zdjęcia, sportowa koszulka, czapka czy inne materiały reklamowe to zapis codzienności okresu PRL – pewien jego wyimek, który w tym przypadku stał się bazą do stworzenia narracji. Na pierwszy rzut oka nacisk kładziony na projektowy aspekt prezentowanych przedmiotów nie narzuca ich polityczności, choć nie można zapomnieć, że powstały w czasie, kiedy imprezy masowe wyrażały ideologię komunizmu. W tym przypadku mają one jednak jeszcze jeden wymiar – są wyrazem sentymentu do własnej przeszłości. Do wspomnień, a może i nawet złudnej iluzji z czasów młodości. Bo, jak wynika z rozmów z byłymi pracownikami i pracownicami, dla wielu z nich Pafawag był ikoną: miejscem pracy, a także odpoczynku.
Wystawa „Kowalscy muszą wypocząć” jest prezentacją znalezionej spuścizny po Pafawagu. Dobór materiałów podyktowany został chęcią pokazania pamiątek związanych z rekreacją i wypoczynkiem. Projektowane zarówno przez profesjonalistów, jak i amatorów, materiały na trwałe wpisały się w historię miasta. Bez nich trudno oddać pełen obraz rekreacji, czasu wolnego i codzienności ludzi związanych z Pafawagiem. Ekspozycja obejmuje wybrane działy tematyczne, takie jak kultura fizyczna, wycieczki zakładowe, imprezy okolicznościowe, ośrodki wypoczynkowe oraz estetyzacja otoczenia w środowisku pracy. Obok projektów anonimowych twórców pokazane zostaną m.in. prace Wacława Szpakowskiego i Ryszarda Więckowskiego.
Wystawa powstała w oparciu o zainteresowania jej kuratorki – Iwony Kałuży, która od kilku lat bada rolę zakładów przemysłowych w budowaniu społeczności w PRL, a także relacje artystów ze środowiskiem pracy. Zbierając materiał wśród byłych pracowników, lokalnych bibliotek czy wczytując się w archiwalia zlokalizowane w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, podjęła próbę zbudowania narracji wokół wypoczynku i jego udziału w procesie humanizacji pracy. Jest to opowieść skonstruowana wokół znalezionych projektów graficznych, fotografii, filmów i rozmów z pracownikami Pafawagu. Wpisuje się również w program ideowy Żyjni i poszukiwania istniejących modeli dla rekreacji w warunkach pracy.
