Pałac Szeptyckich w Łaszczowie zostanie zrewitalizowany. Znamy projekt odbudowy!

Projekt-wyzwanie

- Powierzenie nam tego zadania bardzo nas ucieszyło – mówi Aleksander Jankowski. Lubię konserwatorskie zagadnienia. Ponieważ głównie realizujemy projekty współczesnych rezydencji i apartamentów, każda praca z zabytkiem jest wyjątkowym i ciekawym procesem. Obiekty historyczne są mi bardzo bliskie. Choć myślę „do przodu”, o tym co jeszcze interesującego możemy zrobić w przyszłości, jestem też mocno osadzony w tradycji. Rodzina żartobliwie nazywa mnie osobą progresywno-konserwatywną. Stąd moja wielka radość uczestniczenia w kreowaniu Domu Komedii Aleksandra Fredry – stwierdza architekt. Nie bez znaczenia jest też fakt, że inwestorów – Katarzynę i Macieja Szeptyckich, połączyła z Aleksandrem mocna nić zaufania, wynikająca z serdecznych stosunków i wspólnego celu.

Pracownia JiO ma już na swoim koncie realizacje obiektów historycznych, m.in. renowacje międzywojennych willi na Żoliborzu i Mokotowie, rewitalizację zabytkowego założenia dworskiego wraz z rozległym parkiem w Studziankach, ale Łaszczów przerasta poprzednie zadania ze względu na charakter i skalę przedsięwzięcia. – Ratowanie w Polsce resztek spuścizny, która wskutek skomplikowanej historii jest stosunkowo skromna, to dla mnie osobista misja – deklaruje Aleksander Jankowski.

Fortuna kołem się toczy

Łaszczowski zespół pałacowo-parkowy ma długą i burzliwą historię sięgającą połowy XVI wieku, kiedy to kasztelan czerski Aleksander Łaszcz założył na tych terenach miasto i dla jego obrony zbudował zamek. Z ówczesnych zabudowań, w 1702 r. zniszczonych przez Szwedów, do dziś zachowały się dwa obiekty – jeden w stanie ruiny, który w ostatnim rozdziale swych dziejów był synagogą i drugi będący do niedawna siedzibą kina. W latach 30. XVIII w. na wzniesieniu poza miastem wzniesiono kościół i kolegium jezuitów. W tym okresie powstał tutejszy ogród, którego wspomnieniem są pozostałości alei lipowej w północno-wschodniej części parku. W latach 20. kolejnego stulecia kościół został częściowo rozebrany, a kolegium zyskało inne przeznaczenie. 

Związki rodziny Szeptyckich z Łaszczowem sięgają lat 30. XIX w. Na początku XX na stałe osiedli tu Izabella z Sobańskich Szeptycka i jej mąż Aleksander Szeptycki, wnuk Aleksandra Fredry, który w latach 1902-1903 przekształcił dawne kolegium w pałac. W trakcie I wojny światowej siedzibę rodu Szeptyckich, jeszcze niedokończoną, w 1915 r. spaliły wojska rosyjskie. II wojna światowa pogłębiła proces zniszczenia. W okresie PRL w zadaszonych pałacowych murach był magazyn nawozów chemicznych. Dalszą dewastację powstrzymało wpisanie w 1972 r. założeń pałacowo-parkowych do rejestru zabytków. Fundacja Rodu Szeptyckich odzyskała park i ruiny pałacu w 2012 r. Szeptyccy od ponad 10 lat prowadzą intensywne prace związane z konsekwentną odbudową rodzinnej siedziby. Pierwszym etapem, częściowo zakończonym, jest rewaloryzacja założenia parkowego pod opieką projektową dr. Seweryna Malawskiego. 

– Najpiękniejsze są obiekty, w które wpisana jest historia – mówi Aleksander Jankowski. – Nawet jeśli jej w każdym aspekcie nie znamy i nie jesteśmy w stanie dokładnie odczytać. – Pałac od pierwszej chwili, gdy go zobaczyłem, a wizja lokalna już w trakcie prac nad projektem tylko utwierdziła mnie w tym zachwycie, uważam za piękną, romantyczną ruinę i ten romantyzm ruiny stanowi jego podstawową wartość, którą należy zachować. Każda rysa, każdy uszczerbek coś mówią – stwierdza architekt. – Całe zagadnienie jest oczywiście bardzo trudne, bo przecież nie da się żyć w otoczeniu samych na wpół zrujnowanych budynków. Trzeba umieć to wyważyć. Jest sztuką zdecydować, w którym miejscu konserwatorsko się zatrzymać, coś naprawić, nabudować, a gdzie pokazać prawdziwą urodę zużytego zabytku – mówi Aleksander Jankowski. – W przypadku Łaszczowa było o tyle łatwiej, że budynki mają pełnić nowe funkcje: muzealną, teatralną, domu komedii oraz od razu nasuwają się pewne, dość oczywiste, skojarzenia – zamek, ruina, mur – które są nierozerwalnie związane z twórczością Fredry. Surowość tej architektury, jej dramatyzm, porozrywane ściany, obrywające się stropy są niesamowicie scenograficzne. Od początku wiedziałem, że trwała ruina powinna być otoczona delikatnie wrastającą w nią nową substancją, harmonijnie z nią związaną. Od pierwszej chwili miałem pewność, że należy budować pałac jako świadomą scenografię, scenografię architektoniczną – dodaje architekt.

Koncepcja JiO stanowi głos w dyskusji na temat rewitalizacji tego typu obiektów. Architekci z jednej strony postanowili, jak mówią, „wstawić makietę”, czyli odbudować wschodnie skrzydło pałacu w kształcie precyzyjnie odtworzonym na podstawie zachowanej dokumentacji fotograficznej, ale z drugiej nadali nowej bryle zarówno w wyrazie funkcjonalnym jak i materiałowym, wszelkie cechy nowoczesnego budynku, który będzie zbudowany w technologii drewna klejonego z surowego, nieimpregnowanego modrzewia starzejącego się w naturalny sposób. Obiekt zyska całkowicie inną funkcję, z odmiennym układem wnętrza, ale z zachowaniem podziału okien i proporcji wszystkich elementów elewacji. Przestrzeń teatru, zgodnie z przeznaczeniem, będzie otwarta.

Odbudowanie pałacu z drewna, materiału którego w czasach jego powstania nie stosowano do wznoszenia reprezentacyjnych siedzib, można odczytać jako zabieg poniekąd żartobliwy, zgodny z duchem komedii Fredry. Jest to również swego rodzaju dialog z historią Łaszczowa, w którym przed laty ludność mieszkała w domach drewnianych. Na ich miejscu współcześnie wyrosły murowane. Z kolei pałac, w przeszłości ceglany, dominujący nad okolicą, obecnie zostanie wzniesiony z modrzewia. Mieszkańcy Łaszczowa zrezygnowali z domów drewnianych na rzecz murowanych, solidniejszych i bardziej reprezentacyjnych, tymczasem pałac, będący symbolem trwałości i zamożności, zwraca się ku skromniejszej tradycji budowania w Łaszczowie z drewna.

Nowocześnie, w zgodzie z historią

 – Każdy projekt, każdy proces rewitalizacji zabytku jest unikatowym tworem, możemy więc pozwolić sobie na tak indywidualne podejście. Istotne było dla mnie także to, jak obiekt będzie zachowywał się w czasie. Modrzewiowy pałac w pierwszym roku złocistobursztynowy, zacznie powoli szarzeć, pokrywać się naturalną patyną – opowiada architekt. – Zakonserwowane ruiny zostaną zachowane w oryginalnym stanie, z widoczną cegłą, pozostałościami szarego tynku cementowo-wapiennego i porastającą je roślinnością, która w biegiem lat jeszcze się rozkrzewi. Wszystko się ze sobą połączy i stopi w całość – stwierdza Aleksander Jankowski. 

Do wnętrza zachowanej starej części pałacu zostaną wstawione drewniane kubiki mieszkalne z przeszkleniami kadrującymi widoki na oryginalne fragmenty ścian i stropów historycznej budowli. – Wykorzystamy ten sam budulec, z którego wykonane będzie wschodnie skrzydło pałacu – mówi architekt, podkreślając, że jest to rodzaj gry, dialogu materiałów. Wstawione ultranowoczesne moduły, w których powstaną pomieszczenia dla artystów, będą miały własne zadaszenia. Jednocześnie nowa część infrastruktury zostanie odseparowana od trwale zawilgoconych, zasolonych i częściowo zdegradowanych historycznych ścian. Dach nad centralną częścią pałacu zostanie odtworzony tylko fragmentarycznie i w formie płaskiego przesklepienia ze szkła. Stalową konstrukcję wzmacniającą „rysującą w przestrzeni obrys dawnego dachu” pokryje stalowa siatka, po której będą mogły piąć się rośliny, dzięki czemu powstanie coś na kształt przestrzennej pergoli. – Pałac przez lata, gdy niszczał, naturalnie zrósł się z zielenią, która jest częścią jego tożsamości – mówi Aleksander Jankowski. – Chcemy ten fakt uwzględnić, nawiązując jednocześnie do polskiej tradycji obsadzania dworów, pałaców, ale też miejskich kamienic pnączami i dekoracyjną zielenią.

Dwa życia oficyny

Pierwszym etapem rewitalizacji zespołu pałacowego w Łaszczowie będzie odtworzenie oficyny. Zaprojektowany przez pracownię JiO budynek nawiązuje formą do historycznego. Obiekt – dwukondygnacyjny, podpiwniczony, z poddaszem użytkowym – powstanie w obrysie fundamentów dawnego budynku. W północno-wschodniej części nowe ściany spotkają się z nieregularnymi pozostałościami jezuickiego kościoła, oraz fragmentarycznymi ruinami starej oficyny. Ślady długiego życia budynku: ubytki, wrośnięta w mury zieleń będą przypominały o przeszłości. Znakiem teraźniejszości ma być wykorzystany do budowy materiał – warstwowo klejone drewno w technologii płyt CLT.  Stolarka okienna, drzwiowa i wierzchnia warstwa okładziny elewacyjnej będą surowe, modrzewiowe, tak jak we wschodnim skrzydle pałacu, które będzie realizowane w dalszym etapie. Wielospadowy dach pokryje jasnoszara blacha aluminiowa w układzie modularnych rombów. To też nawiązanie do azbestowych płytek pokrywających do dzisiaj nielicznie zachowane fragmenty oryginalnego dachu.  – Dawna oficyna została unicestwiona, częściowo się rozpadła, częściowo ją rozebrano. Wzniesienie nowej jest zgodne z naszą myślą przewodnią, by odbudować w nowej formie tylko to, co zniknęło, a utrzymać i zakonserwować wszystko to, co przetrwało. To jest kręgosłup tego projektu – stwierdza, podsumowując Aleksander Jankowski.

Więcej:

• JiO