Czarny karnawał. Kiedy maska mówi więcej niż twarz
Od 3 października 2025 w Muzeum Narodowym w Warszawie można oglądać wyjątkową wystawę „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz”. To bezprecedensowe zestawienie twórczości dwóch artystów przełomu XIX i XX wieku, których dzieła spotykają się w przewrotnym dialogu, odsłaniając fascynacje maską, teatrem życia, śmiercią i groteską.
Tytuł ekspozycji przewrotnie odsyła skojarzenia do czarnego humoru i czarnej komedii, które w ironiczny sposób podejmują tematy ponure i mroczne. Czarny karnawał staje się kluczem interpretacyjnym – metaforą świata na opak, zawieszonego między absurdem a melancholią, gdzie współistnieją rozpacz i humor, śmierć i witalność.
Kultura łączy w sobie dwa porządki. Z jednej strony jest wyrazem naszej tożsamości – zbiorowej i indywidualnej, z drugiej – uniwersalnym językiem porozumienia, który nie wymaga pośrednictwa tłumaczy. Na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie spotyka się dwóch artystów, którzy fizycznie nie spotkali się nigdy, ale którzy podobnie odczuwali i opisywali świat. Dzięki sile ich sztuki spotykają się też dwa kraje: Polska i Belgia. I rozmawiają najbardziej uniwersalnym z języków – językiem kultury – mówi Marta Cienkowska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.
Wyrazista scenografia – śmiałe kolory i teatralne odniesienia – prowokuje widzów do odkrywania świata groteski i jego nieoczywistych znaczeń. Na ekspozycji zaprezentowano blisko 200 dzieł sztuki.
Wystawa została podzielona na sześć części tematycznych:
- Lalki, szopka, podłe maski – świat masek i kukiełek,
- Zielony Balonik – klimat krakowskiego kabaretu,
- Karnawał – belgijskie tradycje i inspiracje Ensora,
- Na wiec! – ostrą satyrę i społeczne zaangażowanie artystów,
- Z dziecięcych póz – dzieciństwo jako przestrzeń niepokoju,
- Thanatos – śmierć jako finał karnawału.
Ensor, zakorzeniony w folklorze Ostendy, tworzył pełne masek, parad i chaosu wizje karnawałowego szaleństwa, piętnując obłudę i głupotę ostrymi barwami i deformacją postaci. Wojtkiewicz, bardziej liryczny, malował melancholijne obrazy dzieciństwa i śmierci, w których niewinność styka się z utratą i kruchością istnienia.
Wystawa jest pierwszą tak szeroką prezentacją twórczości Jamesa Ensora w Polsce. Dzieła belgijskiego artysty, przywiezione m.in. z Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii, Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli, Muzeum Karnawału i Masek w Binche oraz MuZEE w Ostendzie, zestawiono z pracami Wojtkiewicza, tworząc nową narrację.
W przestrzeni ekspozycji można odnaleźć również teatralne kukiełki, maski, stroje karnawałowe oraz specjalnie zamówiony poemat Jarosława Mikołajewskiego, stanowiący integralną część narracji.
Wystawa skierowana jest do wszystkich grup wiekowych. W jednej z sal zaaranżowano przestrzeń twórczą, w której każdy może wystawić swoje przedstawienie w teatrzyku cieni
Na wystawie znalazły się także obrazy z polskich kolekcji: Muzeów Narodowych w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, Muzeum Literatury w Warszawie, Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Krakowa. Dzieła Ensora i Wojtkiewicza uzupełniają prace takich twórców, jak Jacek Malczewski, Wojciech Weiss, Olga Boznańska czy Leon Wyczółkowski.
Kuratorami wystawy są: Joanna Kilian, Agnieszka Lajus, Kamilla Pijanowska-Badysiak (Muzeum Narodowe w Warszawie) oraz Herwig Todts (Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii).
