Historia Muranowa i jego mieszkańców opowiedziana przez pracownię Tatemono
Jak opowiedzieć wielowątkową historię miejsca i jego mieszkańców poprzez architekturę wystawy? Pracownia Tatemono podjęła się tego wyzwania i zaprojektowała wystawę czasową „Tu Muranów” w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Wystawa rozpoczęła się w marcu 2020 roku, lecz z uwagi na pandemię częściowo przeniesiono ją do Internetu. W związku z ponownym otwarciem muzeów do dnia 22 marca 2021 wystawę można zobaczyć osobiście.
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie jest obecnie jednym z najważniejszych miejsc na Muranowie. Mimo że zorganizowano w nim już dziesiątki wystaw, żadna nie dotyczyła bezpośrednio miejsca, w którym znajduje się budynek muzeum. Jego okolice mają niezwykle interesującą i złożoną historię ukrytą pod powojenną warstwą zabudowy.
Autorem pomysłu na wystawę poświęconą Muranowowi jest profesor Jacek Leociak, który od lat zajmuje się historią dzielnicy. W oparciu o wstępną koncepcję zespół kuratorski wyznaczył czternaście lokalizacji na mapie Muranowa, poprzez których losy opowiedziana miała zostać historia dzielnicy i jej mieszkańców. Mniej niż połowa wyznaczonych budynków istnieje do dzisiaj, o reszcie przypominają archiwalne zdjęcia, pocztówki i wspomnienia.
Wprowadzenie do wystawy odnosi się do metafory Muranowa jako palimpsestu, czyli rękopisu spisanego na używanym wcześniej materiale piśmiennym. Podążając za tą metaforą, opracowano mapę Muranowa w postaci dwóch nałożonych na siebie planów dzielnicy – przedwojennego i współczesnego - niemalże zupełnie różnych. W tym miejscu widz po raz pierwszy jest w stanie zaobserwować wyraźnie, jak bardzo zmieniła się ta część Warszawy. Na mapie zaznaczone zostały wybrane lokalizacje, których losy przybliżono na wystawie. Przed mapą ustawiony został stół z osobistymi przedmiotami przedwojennych mieszkańców dzielnicy wydobytymi podczas prac archeologicznych na terenie dzisiejszego Muzeum. Sygnalizują one, że wystawa prezentuje Muranów z perspektywy ludzi związanych z dzielnicą.
Zaznaczone na mapie lokalizacje wyznaczają oś opowieści o dzielnicy. Każdej z nich poświęcono osobne stanowisko, wszystkie stanowiska są w tym samym kształcie i mają podobną zasadę działania. Ich forma nawiązuje do słupów ogłoszeniowych, stanowiących stały element w krajobrazie Muranowa, od czasów carskich do współczesności. Okrążając konstrukcję w kształcie walca, poznajemy losy wybranych budynków i ich mieszkańców. Historie zostały zaprezentowane w sposób, który umożliwia eksplorację stanowiska zarówno w porządku chronologicznym, jak i w odwrotnym.
Kręgosłup przedwojennego Muranowa stanowiła nieistniejąca dzisiaj ulica Nalewki. Na wystawie została ona przywołana w postaci metaforycznej instalacji, która przecina przestrzeń ekspozycji, podkreślając tym samym nieprzystawalność współczesnego planu dzielnicy do przedwojennego.
Całość wystawy okala kalendarium w nietypowej formie kolażu. Obejmuje ono historię dzielnicy od początków osadnictwa. Narracja kalendarium przerwana jest oknem z widokiem na plac przed budynkiem muzeum, z perspektywą na Pomnik Bohaterów Getta oraz współczesną zabudowę Muranowa. To okno na wystawie przejmuje rolę stanowiska, soczewki, przez którą patrzymy na Muranów w skali 1:1.
Wystawa kończy się na antresoli akcentem odnoszącym się do przyszłości. Punkt wyjścia dla narracji stanowi tam niezrealizowany plan Placu Młodości, centralnego punktu dzielnicy zgodnie z koncepcją odbudowy Muranowa autorstwa Bohdana Lacherta z 1949 roku. W tym miejscu bryły ze szkiców konkursowych architekta przyjmują trójwymiarowe formy, niezrealizowana wizja zostaje urzeczywistniona. Ta część wystawy ma prowokować do dyskusji na temat współczesnej kondycji Muranowa, ale także do odważnego patrzenia w przyszłość.
Scenografia wystawy w większości wykonana został z naturalnych materiałów (drewno), materiałów wtórnie przetworzonych oraz takich, które można podać recyklingowi.
Autorzy projektu, czyli Tatemono to interdyscyplinarny zespół projektowy składający się z architektek, grafika i projektanta treści. Dzięki różnorodnym kompetencjom pracownia uczestniczyła we wszystkich etapach procesu powstawania ekspozycji.
Autorzy: Anna Pydo, Justyna Szadkowska, Piotr Antonów, Franciszek Zakrzewski, Kasia Pawlik
Inwestor: Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN
Kuratorka wystawy: Kamila Radecka-Mikulicz
Pomysłodawca wystawy i współautor koncepcji: prof. Jacek Leociak
Współautorka koncepcji wystawy: Beata Chomątowska
Współpraca kuratorska: Anna Miczko
Kuratorka organizacyjna: Kinga Lewandowska-Doleszczak
Artyści zaangażowani w wystawę: Jadwiga Sawicka i Artur Żmijewski
Autorzy zewnętrznej części wystawy: Zofia Waślicka-Żmijewska i Artur Żmijewski
Architektka oprowadzająca po wystawie „Tu Muranów”: Justyna Szadkowska
Zdjęcia wystawy: Oni Studio
