Znów zobaczymy „Popiersie robotnika”. Rzeźba Xawerego Dunikowskiego wraca do ekspozycji Pawilonu Czterech Kopuł na stałe
Po 77 latach od premierowego pokazu na Wystawie Ziem Odzyskanych monumentalne „Popiersie robotnika" Xawerego Dunikowskiego ponownie można oglądać we Wrocławiu. Z okazji 150. rocznicy urodzin rzeźbiarza dzieło po zakończonej konserwacji zostało na stałe włączone do ekspozycji Pawilonu Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej.
Praca powstała na Wystawę Ziem Odzyskanych zorganizowaną we Wrocławiu w 1948 roku. Ustawione przy wejściu do Hali Stulecia (wtedy Hali Ludowej) „Popiersie robotnika" było częścią plenerowej ekspozycji, w której pokazywano nowoczesne rozwiązania architektoniczne i plastyczne. Rzeźba miała pełnić funkcję znaku – podkreślała rolę anonimowego robotnika jako rzeczywistego pana tych ziem, wpisując się w propagandowy przekaz wystawy, prezentującej skalę odbudowy tzw. Ziem Odzyskanych.
Po zakończeniu WZO praca trafiła do Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych we Wrocławiu, gdzie Xawery Dunikowski w latach 1959–1964 kierował Katedrą Rzeźby. W 1965 roku została przekazana do zbiorów ówczesnego Muzeum Śląskiego, dzisiejszego Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Od tego momentu jej obecność w przestrzeni publicznej była ograniczona, a powojenny dorobek rzeźbiarza coraz częściej oceniano wyłącznie przez pryzmat jego relacji z nową władzą i przystosowania do socrealizmu.
Kuratorzy przypominają, że powojenna twórczość Dunikowskiego wymaga dziś ponownej analizy. Artysta, 73-letni w momencie powstania rzeźby, miał już ugruntowaną pozycję jako jeden z najważniejszych polskich rzeźbiarzy i doświadczenie pięcioletniego pobytu w Auschwitz za sobą. Te biograficzne fakty wpływały na jego późniejsze wybory artystyczne. W „Popiersiu robotnika" widać zarówno akceptację nowej ideologii, jak i indywidualny język rzeźby: chropowatą fakturę, intencjonalnie niewykończoną formę, czy monumentalne ujęcie postaci. To nie jest typowy przodownik pracy z propagandowych plakatów, lecz silna, zdeterminowana figura – heros nowych czasów, jak sugeruje Małgorzata Micuła z Działu Rzeźby Współczesnej MNWr.
Od sierpnia do listopada 2025 roku w Muzeum Narodowym we Wrocławiu prowadzono kompleksowe prace konserwatorskie, których celem było nie tylko zabezpieczenie rzeźby i przywrócenie jej ekspozycyjnej formy, ale i stworzenie warunków do stałego udostępniania dzieła i przywrócenia go do współczesnych dyskusji o powojennej sztuce.
Piotr Oszczanowski, dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu, przypomina, że „Popiersie robotnika" stanęło w 1948 roku w bezpośrednim sąsiedztwie obecnej siedziby Muzeum Sztuki Współczesnej i stało się jednym z najbardziej rozpoznawalnych punktów Wystawy Ziem Odzyskanych. Spotykały się i fotografowały tłumy zwiedzających. Dziś po latach nieobecności rzeźba wraca do przestrzeni publicznej – już nie jako element propagandowej inscenizacji, a jako ważny punkt odniesienia w rozmowie o historii miejsca i polskiej rzeźbie XX wieku.
Więcej:
